Verbinding Therapie en Familieopstellingen

De verbinding tussen Therapie en Familieopstellingen.

Regelmatig wordt mij gevraagd hoe ik mijn werk als therapeut verbind met het werken met familieopstellingen.
Omdat het voor mij een waardevolle uitbreiding is gebleken en een ingang biedt om met tot nu toe moeilijk benaderbare problemen te werken, wil ik hier enkele voor mij belangrijke gezichtspunten noemen en toelichten.

Mensen komen in therapie of voor een opstelling omdat ze de liefde en het geluk zoeken, maar daarin op de een of andere manier vast lopen en allerlei moeilijkheden ervaren in het leven.
Mijns inziens is een van de oorzaken een grote verwarring over wat liefde is en een andere het veronachtzamen van het belang van het grotere systeem waar we een onderdeel van zijn.

Liefde is niet iets wat er dan wel en dan ineens niet is. Liefde is een kwaliteit die groeit. Je kunt het zien als een in langere tijd opgebouwd kapitaal. Kapitaal ontstaat door investering en als er veel geïnvesteerd is kunnen we in tijden van moeilijkheden terugvallen op een groot kapitaal.
Je investeert in een huwelijk, in je zelf, in elkaar, in je bedrijf, je kinderen, je huis en erf zodat je iets hebt in moeilijke tijden en kunt overleven. Die moeilijke tijden komen soms in de vorm van oorlog, verlies, ziekte, onrecht, dood, moord en misbruik. Dan hangt het overleven van de verbinding, het huwelijk of gezin, af van hoeveel je hebt geïnvesteerd. Want in die tijden is er minder ruimte voor verliefde, fijne, warme gevoelens, je zou kunnen zeggen er is minder te consumeren. Dan is er gewoon angst, onveiligheid, verdriet, woede, frustratie. Dan lijkt de liefde (als gevoel) een tijdje weg. Als je op grond van deze negatieve gevoelens en het feit dat er even weinig valt te consumeren concludeert dat de liefde over is, verwar je het hebben van gevoelens met liefde.
Gevoelens zijn tijdelijk en soms zo wisselvallig als het weer. Er zijn tijden van nood of slecht weer en tijden van geluk en mooi weer.
De liefde loopt gevaar als er geen opgebouwd kapitaal meer op de rekening staat. Hoe korter de relatie duurt, hoe minder je samen hebt meegemaakt, hoe minder er meestal is opgebouwd. Als er moeilijkheden komen is de verleiding groot om de relatie als “niet goed” te beschouwen en elkaar dus te verlaten in plaats van meer te investeren en te verdragen dat je behoeften moet uitstellen en minder kunt consumeren.

In het verleden is blijkbaar geïnvesteerd in de familieband, anders had het systeem niet overleefd en was je er niet geweest.
Mensen hebben elkaar nodig om te overleven. Er is dus een enorm kapitaal opgebouwd maar soms ook verloren en dus liefde gegroeid of verminderd.
De grote vraag waar we als mensen naar zoeken is: “waardoor groeit het kapitaal/de liefde en waardoor verminderd het”?

In familieopstellingen blijkt steeds weer hoe de liefde verstoord raakt door traumatische ervaringen zoals onrecht, oorlog, moord en onverwerkte rouw.
Als die tragische gebeurtenissen niet verwerkt kunnen worden verstoort dit meestal de ordening.
Een kind verliest een moeder en wordt onbedoeld de partner van de overgebleven ouder. Daarmee is de ordening verstoord en kan het kind niet meer in de ontvangende kind positie opgroeien.
Ik zal dit wat nader toelichten:

Onze moeilijkheden nu hangen samen met de geschiedenis van onze familie en ons land.
We ontlenen ons bestaan aan onze ouders, grootouders en voorouders en aan het land waar we opgroeien, het bepaalt ons genetisch materiaal.

Met deze familie, een levend systeem, zijn we in diepe, soms verwarrende liefde verbonden, of we willen of niet. De ervaringen en de geschiedenis van onze familie werkt in ons door.
Heeft onze familie een traumatisch verleden, een zwaar lot of leven we in een land met een ernstig oorlogsverleden, dan drukt die ervaring ook op de volgende generaties.
De uitwerking zien we bijvoorbeeld bij kinderen van ouders die een kampervaring hebben overleefd. De overlevenden moeten de problemen vaak ontkennen of verdringen om te overleven en al hun kracht in zetten om iets nieuws op te bouwen. Toch krijgen hun kinderen er onbewust veel van mee en worden er door gevormd.
In onze huidige problemen en in ons geluk en talenten zijn we dus verbonden met eerdere traumatische en rijke gebeurtenissen van familieleden en voorouders. We merken deze lotsverbondenheid lang niet altijd bewust op maar ontkomen niet aan de gevolgen omdat steeds weer blijkt dat we bijvoorbeeld vergelijkbare gebeurtenissen en drama’s meemaken als zij (of ons zo voelen), zelfs al hebben we er helemaal geen weet van.

Het gaat ons goed als we in een familiesysteem leven waar iedereen evenveel recht heeft om er bij te horen en zijn plek kan innemen.
Traumatische ervaringen (waarbij je kunt denken aan oorlog, geweld, dood, misbruik en leugens) verstoren dat omdat het bij uitstek gebeurtenissen zijn waardoor iemand zijn plaats in het systeem verliest.
Wat is een traumatische ervaring? We spreken van een psychotrauma als het gaat om een overweldigende, op zielsniveau moeilijk integreerbare levenservaring.
Als iemand zoietsheeft meegemaakt en het niet kan verwerken,leidt dat tot desintegratie in de psyche en tot langdurige stoornissen in de ontwikkeling van de ziel.
Deze hebben een uitwerking op de volgende generaties, maar hoe verloopt dat?

Als ik het vereenvoudig zou je kunnen zeggen dat je reactie op een traumatische gebeurtenis een levensbedreigend gevoel van onmacht is, angst te sterven.
Je kiest voor overleven, vecht of vlucht en beschermt je tegen de pijn met een afweermechanisme waardoor je de werkelijkheid niet meer waarneemt.
Je splitst als het ware door het trauma in twee ik-ken. Het ik wat de ervaring te pijnlijk vindt, wordt afsplitst zodat het andere ik het niet hoeft te voelen en verder leeft.
Bekende soorten afweermechanismen zijn “verdringen”, “rationaliseren”, “sublimatie”,  “isoleren van een gevoel” en nog verschillende andere vormen.
Na een traumatische ervaring zijn we niet meer hetzelfde, het raakt het lichaam, de psyche, de ziel, de geest, de sociale relaties en is dus ook altijd een sociale gebeurtenis.
Zowel de slachtoffers als de daders als de getuigen worden er door beïnvloed.

Vanaf dat moment heb je een innerlijk conflict: welk ik reageert of mag aanwezig zijn?.
De ik die overleeft is rationeler. Deze voelt zich beter/veiliger in situaties waar niet zo’n beroep gedaan wordt op emoties. De emoties zitten gevangen in het getraumatiseerde ik.
Als we dingen meemaken waar veel emoties in meespelen wordt het “trauma-ik” gemakkelijk geraakt, we worden dan bijvoorbeeld angstig of boos.
Deze splitsing is ín ons maar wordt ook door de buitenwereld waargenomen.
Er zijn maar weinig mensen die geen innerlijk conflict hebben.

Helaas lijkt deze afsplitsing een korte termijn oplossing te zijn.
Niets raakt kwijt of gaat verloren. Nieuw onderzoek doet vermoeden dat door een traumatische ervaring een gen wordt geactiveerd (aangezet) waardoor de informatie en kennis die iemand heeft opgedaan in een emotioneel heftige (gevaarlijke, traumatische) situatie wordt doorgegeven aan de volgende generatie. Het systeem heeft daarmee een soort geheugen met als positief effect dat het kan leren van eerdere moeilijke ervaringen en als negatief effect dat het systeem het probleem blijft genereren.

Terwijl je persoonlijkheid bewust verder leeft met het ene ik (het rationelere), blijft het andere ik (het gekwetste) onbewust in je ziel en lichaam aanwezig. Iemand anders uit het systeem die later geboren wordt kan het afgesplitste, gekwetste, pijnlijke ik ongemerkt overnemen.
Stel een man verliest zijn vrouw, hij is verdrietig of bang, maar kan dit niet voelen of verwerken en verwijdert zich innerlijk van de pijn, splitst de pijn af.
Of een vrouw krijgt een kind van een onbekende man binnen het huwelijk en durft of kan niet eerlijk zijn.
Wat er vervolgens kan gebeuren is dat een (klein)kind wat later geboren wordt in dit systeem, deze informatie onbewust meekrijgt, het afgesplitste verdriet of de onwaarheid voelt alsof het van hem is.
De kinderziel is onbegrensd, neemt alles waar en kan in het begin nog geen onderscheid maken tussen mijn en dijn. Als je het niet kunt plaatsen, het wel voelt, alsof het “van jou” is, raak je in de war en daardoor in de problemen.

Wat draagt een opstelling hieraan bij?

In een familieopstelling wordt alleen gewerkt met feitelijke traumatische gebeurtenissen.
Een opstelling die de laag van de ziel bereikt, kan de oorspronkelijke tragische gebeurtenis van de ziel tonen. In het voorbeeld van de man die zijn vrouw heeft verloren en niet kan rouwen, kun je het effect daarvan zien op jou als (achter)(klein)kind.
Of de opstelling laat zien hoe iemand die moest verdwijnen geen rechtmatige plek heeft gekregen. Het gemis aan erkenning doet te veel pijn en leidt daarmee tot afsplitsing van een deel van iemands ik.
Op dat moment wordt er gebroken met de liefde, de waarheid of de werkelijkheid.
In de opstelling zoek je én ontstaat, wat destijds ontbrak: liefde, waarheid, werkelijkheid.

Therapie richt zich op de persoonlijkheid én vrede met je ziel

Zoals een boom scheef kan groeien door jaren onbeschut op een hoog punt in de wind te staan, zo ontwikkelen wij ook een scheefgroei, een “afweer” om te kunnen blijven leven in een verward systeem.
Een trauma zien in een opstelling geeft een diepe erkenning omdat je ziet wat in het verleden tot die scheefgroei heeft geleid. Het roert de ziel, brengt haar tot leven en bereidt de weg richting heling. Het hoeft je echter nauwelijks bewust te maken van de afweer van jouw unieke persoonlijkheid, hoe jij nu op dit punt bent afgesplitst.
Daar richt therapie zich op.
Het doel van therapie is immers om je bewustwording te stimuleren over je persoonlijkheid en hoe gedrag, gevoelens en situaties je belemmeren en beschermen.
Samen met een therapeut belicht je het afgesplitste ik, de schaduw, de blinde vlek die mede je persoonlijkheid vormt. Daardoor ontwikkel je bewustzijn en krijg je zelfkennis over hoe je (scheef) gegroeid bent.
Dit bewustzijn, deze zelfkennis helpt omdat elke verandering pas kan beginnen als je weet waar je nu bent en van waaruit je vertrekt. Zoals het om op reis te gaan, onontbeerlijk is om te weten waar je je op dit moment bevindt. Dat is ook het eerste wat een “Tom Tom” zoekt, alleen vindt die je uitgangspositie via de satelliet.

Een Familieopstelling inbedden

Sommige mensen die een opstelling vragen, hebben al langer bij zichzelf stil gestaan, anderen nog niet, zij zijn net gestruikeld in hun leven en op zoek gegaan naar hulp.
In beide situaties kan het verhelderend zijn om in een voorgesprek op zoek te gaan naar de afsplitsing in jezelf en hoe deze eventueel samenhangt met je familiesysteem.
Dit is waar ik in mijn aanbod “Familieopstelling inclusief” met je aan toe wil komen.
Het voorgesprek is helpend om je pijn en verlangen te verhelderen en zicht te krijgen op de afsplitsing in jezelf en van het systeem . De opstelling voedt de ziel en in het nagesprek is er ruimte voor vragen die de integratie van de afsplitsing van je persoonlijkheid betreffen.

Het kan zijn dat een opstelling te weinig aanknopingspunten biedt en je er weinig mee kunt.
Dan is je ziel misschien wel geraakt maar je persoonlijkheid blijft onveranderd. Soms blijf je dan nog een tijd hetzelfde lot en gebeurtenissen (pech, verlating, verraadt, schuldgevoel) aantrekken en meemaken.
Anderen, of dat nu op je werk is, met vrienden of binnen je familie, raken namelijk gemakkelijker verstrikt met wat jij afgesplitst en onbelicht laat (je schaduw/pijn).
Overdracht en tegenoverdracht, noemen therapeuten dat.
Dit mechanisme is soms heel verwarrend maar vanuit een ontwikkelingsperspectief ook mooi.
De ander, het leven dwingt je immers het “geheel” te ervaren door je te verzoenen met het andere deel. Iemand verstoten én verlaten worden; slachtoffer zijn én dader. Zoeken naar verzoening (en dat is iets anders dan vergeven!) zo, dat datgene wat in de schaduw is, de pijn, in het licht kan komen en kan helen.

Helen
Helen is het proces waarbij je dat wat ooit afgesplitst is in het systeem, weer samenbrengt in jezelf.
Als je er eens een tijdje van uit gaat dat hoe het leven je benadert een weerspiegeling is van jouw schaduw, je afgesplitste deel, dan is dat zowel een pijnlijk als bevrijdend proces.
Het draagt bij aan zelfkennis en aan de heling van trauma’s van het systeem en dus van jou.
Therapie kan bij dat proces helpen. Zij heeft kennis verworven over afweerprocessen en hoe deze te bewerken. Zij kent het belang van het aanwezig zijn van een liefdevolle getuige bij het proces van één worden van de afgesplitste delen.
In dat proces word je leven één(voudiger) en dat is een groot verlangen.